İzlenme hissiyatının insan davranışı üzerinde kuvvetli bir etkisi var. Başka biri tarafından izlenildiğini hissetmek insanları normalden daha farklı bir şekilde davranmaya itebiliyor. Üstelik gerçekten birinin sizi izlemesine de ihtiyaç yok. Duvarda asılı bir çift göz resmi bile bu etkiyi yaratabiliyor.
Örneğin, kontrollü laboratuvar deneylerinde katılımcıların bir çift göz görüntüsü varlığında başkalarına karşı daha bonkör olduğu ve daha dürüst davrandığı görülmüş. Başka bir deneyde ise bir çift göz görseli olan bir posterin (aşağıdaki görselde solda) bulunduğu odaya yerleştirilen katılımcıların, üzerinde logo olan bir posterin (aşağıdaki görselde sağda) bulunduğu odaya yerleştirilen katılımcılara göre bir hayır kurumuna daha fazla para bağışladığı görülmüş.
Dahası göz imgelerinin varlığında insanların çöplerini daha düzgün bir şekilde geri dönüştürme kutularına ayrıştırdığı, yemekhane masalarında daha az çöp bıraktığı ve bir üniversite kampüsünden bisiklet çalma oranının azaldığı bulunmuş. Bu sonuçlar basit bir çift göz görüntüsüne dayanan ucuz müdahalelerin insanları gerçek hayatta daha etik davranmaya “itme” (davranış biliminde buna “nudge” deniyor) konusunda başarılı olabileceğini gösteriyor.
Bu hafta ise göz görselinin bugüne kadar gördüğüm en sıra dışı kullanımına rastgeldim. Üstelik bu seferki kullanım insanlar yerine hayvanlar üzerinde. Botsvana’da yapılan bir deneyde büyükbaş hayvan sürülerini aslan ve kaplan gibi yırtıcı hayvan saldırılarından korumak için sürüdeki hayvanların arka tarafına bir çift göz çizilmiş ve bu sürülerin kontrol grubu (arka tarafına hiçbir şey çizilmemiş) sürülerine göre daha az saldırıya uğradığı kaydedilmiş! Bunun olası bir nedeninin yırtıcı hayvanların göz resimlerini görüp sürü tarafından izlendiklerini hissetmeleri ve bunun üzerine saldırmaktan vazgeçmeleri olduğu düşünülüyor.
Kısacası insan, hayvan fark etmiyor; başka biri tarafından izlenildiğini hissetmenin davranışlar üzerindeki etkisi çok büyük. ~n
