Gelir eşitsizliği konusunu daha önce birkaç yazımda işlemiştim. Konunun ekonomik ve siyasal alandaki önemi bir kenara, benim en çok ilgimi çeken tarafı insan algısı üzerinde oynadığı oyun. Ekonomistler eşitsizliği ölçmek için türlü türlü kompleks model ve hesaplamalar yapadursun, bence asıl önemli olan ülkedeki (veya dünyadaki) eşitsizliği sokaktaki vatandaşın, yani günün sonunda oyunu seçim sandığında kullanmaya giden vatandaşın nasıl algıladığı.
Yakın zamanda gelirler arasındaki uçurumu insanların nasıl algıladığını anlatan çok ilginç bir yazıya denk geldim. Yazıdaki örneği olduğu gibi sizinle paylaşmak istiyorum: Dünya’nın en zengin kişisi olan Amazon’un CEO’su Jeff Bezos ile aynı odada olduğunuzu düşünün. Odanın içinde de yerde düz bir çizgi. Çizginin en başı $0, en sonu ise $190 milyar olarak işaretlenmiş. Size mevcut servetinize göre doğru noktada durmanız söyleniyor ve Jeff Bezos çizginin $190 milyar ucuna doğru yürüyüp orada duruyor. Sizin servetinizin de $0 olduğunu kabul edelim (gerçekte $0’dan fazla olabilir ama aslında pek de fark etmediğini göreceksiniz). Siz de $0 noktasında yerinizi alıyorsunuz.
Sonra odaya dünyanın en çok kazanan futbolcuları giriyor: David Beckham, Cristiano Ronaldo, Lionel Messi. Ve hepsi kendi mevcut servetine göre çizgide yerlerini bulmaya çalışırken bir de bakmışsınız hepsi sizin yanınıza gelip sokulmuş!
Sonra kapı tekrar açılıyor ve bu sefer odaya dünyanın en çok kazanan süper starları giriyor. Madonna, Kanye West, Paul McCartney… Futbolculardan biraz daha ötede ama yine size bir kol mesafesinde toplanıyorlar.
Şimdi de odaya tanınmış birkaç tane milyarder koyalım: Oprah Winfrey, Donald Trump, Steven Spielberg… Ama durum pek değişmiyor. Siz Jeff Bezos'a ne kadar uzaksanız, bu dünyanın tanınmış milyarderleri de ona o kadar uzak!
Son olarak da bu tabloya dünyanın en zenginlerinden, büyük teknoloji şirketlerinin kurucularından bir kaç tane koyalım: Google’ın kurucuları Larry Page ve Sergey Brin; Paypal, Tesla ve SpaceX şirketlerinin kurucusu Elon Musk gibi… Normalde bu insanların servet büyüklüğünü düşündüğümüzde Jeff Bezos ile aynı ligde olduklarını düşünürüz. Ama rakamlar arasındaki mutlak farka bakınca sizin Elon Musk ile aranızdaki mesafe, Elon Musk’ın Jeff Bezos ile arasındaki mesafeden daha kısa. Yani Elon Musk servet anlamında size Jeff Bezos’a olduğundan daha yakın.
Mutlak rakamlar bunu gösterse de beynimiz bu şekilde algılamıyor. Neden? Çünkü içgüdüsel olarak yaptığımız işlem şu: Elon Musk’ın serveti benim servetimin on bin, yüz bin, belki bir milyon katı, Jeff Bezos’un serveti ise Elon Musk’ın servetinin yalnızca 2.5 katı. O zaman içgüdüsel olarak Elon Musk Jeff Bezos’a bana olduğundan daha yakın olmalı diye düşünüyoruz. Bunun altında yatan neden ise beynimizin sayıların artış büyüklüklerini logaritmik ölçekte algılaması. Buna psikofizik alanında Weber-Fechner kanunu deniyor. Aynı kanun diğer bütün duyularımızda da geçerli. Örneğin, 150 w bir ampul, 100 w bir ampulden biraz daha parlakmış gibi görünürken 100 w ampul 50 w ampulden çok daha parlak görünür. Kısacası beynimiz büyük ölçekteki farkları algılamada maalesef biraz başarısız. Durum böyle olunca dünyadaki gelir eşitsizliğinin geldiği çarpıcı boyutu anlamakta zorlanmamıza şaşmamak gerekir. ~n
