Hepimiz enflasyona oldukça aşinayız. Hatta yakın zamanda “hiperenflasyon” konusu da sıkça gündeme gelmeye başladı. Peki tarihte dünya üzerinde görülmüş en yüksek enflasyonun nerede ve nasıl yaşandığını biliyor musunuz? Aklınıza ilk Birinci Dünya Savaşı sonrası Almanya’nın yaşadığı hiperenflasyon dönemi geliyorsa yanılıyorsunuz. Her ne kadar Almanya’nın o dönemde yaşadığı enflasyon tarihin en yüksek 10 enflasyonundan biri de olsa rekor Macaristan’da.
Dünyada bugüne dek yaşanmış en yüksek enflasyon Macaristan’da İkinci Dünya Savaşı bitiminde, 1945 yılının sonundan 1946 yılının temmuz sonuna kadar görülmüş. İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarına kadar oldukça az kayıpla savaş yıllarını atlatmayı başaran Macaristan, 1944 yılında Rusya ve Almanya’nın savaş cephesi haline gelmiş. Bununla birlikte sanayisinin 50%’sini kaybetmiş. Geriye kalanlar da ya Naziler tarafından Almanya’ya götürülmüş ya da savaş tazminatı ödemesi olarak Ruslar tarafından el konmuş.
Savaş arkasında yıkılmış bir ülke ve vergi geliri olmayan bir devlet bırakmış. Ülkeyi tekrardan inşa etmek ve ekonomiyi canlandırmak için paraya ihtiyacı olan devlet de çareyi para basmakta bulmuş. Devlet bu basılan yeni paraları düşük faizle bankalara, bankalar da şirketlere ve tüketicilere kredi olarak vermiş. Kısacası ekonomiyi canlandırmak için ekonomiye bir anda sel gibi para akmış.
Piyasada dolaşan para miktarı arttıkça fiyatlar da yavaş yavaş artmaya başlamış. Enflasyonun rekor kırdığı noktada ise fiyatlar yaklaşık 15 saatte bir ikiye katlanıyormuş ve aylık enflasyon 13.600.000.000.000.000% olarak kayıtlara geçmiş. 1 Ocak 1946’da fiyatı 1 Pengö olan bir ürünün fiyatı aynı yılın Temmuz ayı sonunda 2.000.000.000.000.000.000.000 Pengö olmuş. O sıfırları banknota sığdırmak bir kenara sıradan vatandaşın o rakamları anlaması ve telaffuz etmesi bile tam bir kabusa dönüşmüş. Sıfırlarla başa çıkamayan devlet çareyi para biriminin ismini biraz değiştirip yeni banknotlar basmakta bulmuş. Örneğin Pengö yerini Milpengö’ye (1.000.000 Pengö) bırakmış. Daha sonra Milpengö’nün yerini Bilpengö (1.000.000.000.000 Pengö) almış. Bu değişen para birimlerinin üzerinde aynı görseller kullanılmış ama renkleri farklılaştırılmış. Örneğin 1 Milyar Pengö mor renginde, 1 milyar Milpengö mavi, 1 milyar Bilpengö ise yeşil rengindeymiş. Fakat insanlar bir süre sonra bu değişen para birimi isimlerini de akıllarında tutmak yerine fiyatları renkler cinsinden söylemeye başlamışlar: “1 ekmeğin fiyatı 2 mavi ve 1 yeşil para”.
Aşağıdaki resimde görülen 1 milyar Bilpengö (1 milyar trilyon Pengö’ye eşit) tarihte basılmış en yüksek banknot olarak kabul ediliyor. Ne yazık ki, enflasyonun sonunda bu para sadece 0,12 dolara eşitmiş.
Bu kabus dönemin sona ermesini sağlayan tek çözüm ise doğrudan altına, dolayısıyla da diğer dünya para birimlerine çevrilen yeni bir para birimi olan Forint’in piyasaya sürülmesidir.
Macaristan’ın bugünkü para birimi hala Forint’tir. ~n
