Geçenlerde Youtube’da ilginç bir video izledim. Videonun konusu ABD’nin muz ithalatı üzerinden Orta Amerika üzerinde kurduğu egemenlik. Bu ithalat zincirinin başrol oyuncusu United Fruit Company adında bir şirket. 1899’da kurulan bu şirket 20. yüzyılın başlarında ve ortalarında muz üretimindeki monopol gücü sayesinde Kosta Rika, Honduras, ve Guatemala gibi ülkelerde bir sömürü düzeni kurmuş ve bu ülkelerin uzun vadede ekonomik ve politik gelişimlerini olumsuz yönde etkilemiş. Bu şirket birkaç el değiştirmeden sonra günümüzde Chiquita Brands International adıyla operasyonlarına devam etmektedir (Çikita muz tanıdık gelmiştir herhalde). Zamanınız varsa bu kısa özetle yetinmeyip videoyu izlemenizi şiddetle öneririm. Youtube’da güzel mini belgesel tadında başka içerikler arıyorsanız da videonun yaratıcısı Johnny Harris’in diğer videolarına da bir göz atın.
Asıl konumuza gelecek olursak, işte bahsettiğim bu video sayesinde “muz cumhuriyeti” sözünün nereden geldiğini öğrendim. Muz cumhuriyeti sözü ilk defa Amerikalı yazar O. Henry tarafından kullanılmış. Yazar altı ay geçirdiği Honduras’taki deneyimlerinden esinlenerek yazdığı “Cabbages and Kings” adlı kitabında kurgusal bir ülke olan ve ekonomisi muz ihracatına bağlı olan Anchuria Cumhuriyeti’ni bir “muz cumhuriyeti” olarak tanımlamış. Edebiyat eleştirmenleri bu kurgusal ülkenin 20. yüzyılın başlarındaki Honduras’ı anlattığı konusunda hemfikir gibi görünüyor. “Muz cumhuriyeti” sözünün ise yalnızca “muz ihracatını” tasvir etmediği, Amerikalı muz şirketlerinin elinde bir kuklaya dönen Honduras'ın politik ve ekonomik durumuna işaret ettiği düşünülüyor. O günden sonra gittikçe popüler olan bu deyim günümüzde de ekonomisi belirli (çoğu zaman kısıtlı miktarda üretilen) bir ürünün ihracatına bağımlı olan ve politik ve ekonomik açıdan istikrarsız ülkeleri tanımlamada kullanılıyor. ~n
